آرتروز مثل غباری نامرئی روی مفاصل می‌نشیند، حرکات روان را سخت و گام‌های عادی را چالش‌برانگیز می‌کند. یک روز متوجه می‌شوی زانوهایت دیگر همراهی‌ات نمی‌کنند، انگشتانت انعطاف همیشگی را ندارند، و ساده‌ترین حرکات، نیاز به تأمل دارند. اما این به معنای تسلیم نیست؛ در این مطلب به دلیل ایجاد آرتروز، علائم و درمان آن می پردازیم.
آرتروز چیست؟
آرتروز (Osteoarthritis) یک بیماری مزمن و پیشرونده مفصلی است که در آن غضروف مفاصل به‌تدریج فرسوده می‌شود و باعث درد، سفتی و کاهش دامنه حرکتی می‌گردد. این بیماری که به نام استئوآرتریت نیز شناخته می‌شود، بیشتر در زانوها، لگن، دست‌ها و ستون فقرات دیده می‌شود و معمولاً با افزایش سن شدت می‌یابد. با از بین رفتن غضروف، استخوان‌های مفصل به هم ساییده شده و باعث التهاب، درد و تغییر شکل مفصل می‌شوند.
آرتروز می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله افزایش سن، عوامل ژنتیکی، اضافه‌وزن، آسیب‌های مفصلی و استفاده بیش از حد از مفاصل ایجاد شود. اگرچه این بیماری درمان قطعی ندارد، اما با مدیریت صحیح، تغییر سبک زندگی، فیزیوتراپی و در برخی موارد جراحی می‌توان علائم آن را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
بیشتر بخوانید: بازسازی سطح مفصل لگن چگونه است؟
علت ایجاد آرتروز
آرتروز زمانی رخ می‌دهد که غضروف مفصل به‌تدریج فرسوده شده و خاصیت نرم و لغزنده خود را از دست می‌دهد. این موضوع باعث می‌شود استخوان‌ها روی یکدیگر ساییده شوند و درد، التهاب و کاهش حرکت ایجاد شود. عوامل مختلفی در بروز این بیماری نقش دارند:
🔹 افزایش سن: با بالا رفتن سن، توانایی بدن در بازسازی غضروف کاهش می‌یابد، بنابراین آرتروز در افراد مسن شایع‌تر است.
🔹 عوامل ژنتیکی: در برخی افراد، زمینه ارثی می‌تواند باعث ضعف ساختاری مفاصل و افزایش خطر ابتلا به آرتروز شود.
🔹 اضافه‌وزن: وزن اضافی فشار بیشتری به مفاصل، به‌ویژه زانوها و لگن، وارد می‌کند و سرعت تخریب غضروف را افزایش می‌دهد.
🔹 آسیب‌های مفصلی: شکستگی‌ها، دررفتگی‌ها یا آسیب‌های ورزشی می‌توانند مفصل را ضعیف کرده و احتمال بروز آرتروز را افزایش دهند.
🔹 استفاده بیش‌ازحد از مفاصل: فعالیت‌های تکراری، شغل‌های سنگین و ورزش‌هایی که به مفاصل فشار می‌آورند، ممکن است باعث ساییدگی زودرس غضروف شوند.
🔹 التهاب مزمن: بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید می‌توانند منجر به تخریب غضروف و بروز آرتروز شوند.
🔹 ضعف عضلانی: عضلات اطراف مفصل اگر ضعیف باشند، فشار بیشتری به مفصل وارد می‌شود و احتمال ساییدگی افزایش می‌یابد.
🔹 بیماری‌های متابولیکی: مشکلاتی مانند دیابت یا نقرس می‌توانند در تخریب مفاصل نقش داشته باشند.
در نهایت، آرتروز نتیجه ترکیبی از این عوامل است و با مدیریت صحیح می‌توان پیشرفت آن را کندتر کرد.
آرتروز در چه نواحی ایجاد می شود؟
آرتروز می‌تواند در هر مفصلی از بدن که دارای غضروف است، ایجاد شود، اما در برخی نواحی شایع‌تر است:
🔹 زانوها: یکی از رایج‌ترین محل‌های درگیری آرتروز، که باعث درد، سفتی و محدودیت در راه رفتن و بالا رفتن از پله‌ها می‌شود.
🔹 لگن: آرتروز لگن می‌تواند حرکت را دشوار کرده و در موارد شدید نیاز به جراحی تعویض مفصل لگن داشته باشد.
🔹 دست‌ها و انگشتان: باعث تغییر شکل انگشتان، درد و کاهش قدرت گرفتن اشیا می‌شود.
🔹 ستون فقرات (گردن و کمر): منجر به درد مزمن در ناحیه گردن یا پایین کمر و کاهش انعطاف‌پذیری ستون فقرات می‌شود.
🔹 مفصل شست پا: باعث درد و تورم در هنگام راه رفتن و پوشیدن کفش می‌شود.
در مجموع، هر مفصلی که تحت فشار مداوم باشد یا در معرض آسیب قرار بگیرد، مستعد ابتلا به آرتروز است.
علائم و نشانه‌های آرتروز
آرتروز به‌تدریج پیشرفت می‌کند و علائم آن ممکن است در ابتدا خفیف باشد، اما با گذشت زمان شدت پیدا کند. شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری شامل موارد زیر است:
🔹 درد مفاصل: شایع‌ترین علامت آرتروز، دردی است که معمولاً با فعالیت افزایش می‌یابد و با استراحت بهبود می‌یابد.
🔹 سفتی مفاصل: بیشتر در صبح‌ها یا پس از دوره‌های طولانی عدم تحرک (مثلاً بعد از نشستن طولانی) احساس می‌شود و معمولاً بعد از چند دقیقه حرکت، کاهش می‌یابد.
🔹 کاهش دامنه حرکتی: به‌مرور زمان، انعطاف‌پذیری مفصل کاهش یافته و انجام حرکات روزمره مانند راه رفتن، خم شدن یا گرفتن اشیا دشوارتر می‌شود.
🔹 تورم و التهاب: در برخی موارد، آرتروز باعث التهاب خفیف در اطراف مفصل شده و باعث تورم و حساسیت به لمس می‌شود.
🔹 صدا دادن مفاصل (کریپتوس): هنگام حرکت ممکن است مفاصل صدا دهند یا احساس ساییدگی در آن‌ها ایجاد شود، به‌ویژه در زانوها.
🔹 تغییر شکل مفصل: در مراحل پیشرفته، مفاصل ممکن است دچار بدشکلی یا تغییر ساختار شوند، مانند انحراف انگشتان در آرتروز دست.
🔹 ضعف عضلانی: به دلیل کاهش استفاده از مفصل، عضلات اطراف آن ممکن است ضعیف شوند که به بی‌ثباتی و افزایش درد منجر می‌شود.
اگر علائم آرتروز زود تشخیص داده شوند، با تغییر سبک زندگی، فیزیوتراپی و درمان‌های مناسب می‌توان پیشرفت آن را کندتر کرد و از آسیب‌های بیشتر جلوگیری نمود.
روش‌های تشخیص آرتروز
برای تشخیص آرتروز، پزشک از ترکیبی از معاینه بالینی، بررسی علائم و آزمایش‌های تصویربرداری و آزمایشگاهی استفاده می‌کند. روش‌های رایج تشخیص این بیماری شامل موارد زیر است:
🔹 معاینه فیزیکی: پزشک با بررسی میزان درد، سفتی مفاصل، دامنه حرکتی و وجود تورم یا تغییر شکل مفصل، می‌تواند نشانه‌های آرتروز را ارزیابی کند.
🔹 تصویربرداری پزشکی:
- رادیوگرافی (X-ray): یکی از رایج‌ترین روش‌های تشخیص آرتروز است که کاهش فضای مفصلی، تغییر شکل استخوان و وجود زائده‌های استخوانی (استئوفیت‌ها) را نشان می‌دهد.
- ام‌آر‌آی (MRI): در مواردی که بررسی دقیق‌تر بافت‌های نرم و غضروف مفصل لازم باشد، ام‌آر‌آی می‌تواند جزئیات بیشتری از میزان آسیب به غضروف و بافت‌های اطراف ارائه دهد.
- سونوگرافی: برای بررسی التهاب، تجمع مایع در مفصل و آسیب‌های اولیه به غضروف کاربرد دارد.
🔹 آزمایش‌های خون: آرتروز معمولاً باعث تغییرات خاصی در آزمایش خون نمی‌شود، اما برای رد سایر بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس، ممکن است پزشک آزمایش‌هایی مانند CRP (پروتئین واکنشی C)، سرعت رسوب گلبول‌های قرمز (ESR) و فاکتور روماتوئید (RF) را تجویز کند.
🔹 آنالیز مایع مفصلی: در برخی موارد، پزشک با نمونه‌گیری از مایع داخل مفصل (آرتروسنتز) می‌تواند علل دیگر درد مفصلی مانند عفونت یا نقرس را بررسی کند.
✅ تشخیص زودهنگام آرتروز بسیار مهم است، زیرا با مدیریت صحیح و درمان‌های مناسب می‌توان از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری کرد.
راه‌های درمان آرتروز
آرتروز درمان قطعی ندارد، اما روش‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانند درد را کاهش داده، حرکت مفصل را بهبود بخشند و از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند. درمان‌ها شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی هستند که بر اساس شدت بیماری انتخاب می‌شوند.
🔹 روش‌های غیرجراحی (درمان‌های اولیه و محافظه‌کارانه)
✅ اصلاح سبک زندگی و کنترل وزن
🔸 کاهش وزن فشار روی مفاصل (به‌ویژه زانو و لگن) را کم کرده و باعث کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌شود.
🔸 اجتناب از فعالیت‌های سنگین و پرتنش برای مفاصل، مانند دویدن‌های طولانی یا ایستادن بیش‌ازحد.
✅ ورزش و فیزیوتراپی
🔸 ورزش‌های کم‌فشار مانند شنا، پیاده‌روی، یوگا و دوچرخه‌سواری به تقویت عضلات اطراف مفصل کمک کرده و از تحلیل رفتن آن جلوگیری می‌کنند.
🔸 تمرینات فیزیوتراپی برای بهبود انعطاف‌پذیری، کاهش سفتی و تقویت مفاصل.
✅ دارودرمانی
🔸 داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب.
🔸 استامینوفن برای کاهش درد خفیف تا متوسط.
🔸 تزریق کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب و درد در موارد شدیدتر (اثر موقتی دارد).
🔸 تزریق اسید هیالورونیک برای بهبود روان‌کنندگی مفصل و کاهش اصطکاک.
✅ درمان‌های مکمل و جایگزین
🔸 استفاده از کمپرس گرم و سرد برای کاهش درد و التهاب.
🔸 مصرف مکمل‌های گلوکزامین و کندرویتین (با نظر پزشک) برای حمایت از سلامت غضروف.
🔸 استفاده از طب سوزنی و ماساژدرمانی برای کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل.
🔹 روش‌های جراحی (درمان‌های پیشرفته در موارد شدید)
✅ آرتروسکوپی: یک روش کم‌تهاجمی که در آن پزشک با یک دوربین کوچک داخل مفصل را بررسی کرده و در صورت امکان، بخش‌های آسیب‌دیده را ترمیم می‌کند.
✅ استئوتومی: در برخی بیماران، با اصلاح شکل استخوان، فشار از روی مفصل کاهش می‌یابد و درد کمتر می‌شود.
✅ تعویض کامل یا جزئی مفصل: در موارد شدید که سایر روش‌ها مؤثر نبوده‌اند، تعویض مفصل زانو، لگن یا دیگر مفاصل می‌تواند درد را از بین برده و عملکرد مفصل را بازیابی کند.
راه‌های پیشگیری از آرتروز
پیشگیری از آرتروز با رعایت برخی نکات در سبک زندگی امکان‌پذیر است و می‌تواند از فرسایش زودرس مفاصل جلوگیری کند. حفظ وزن مناسب یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است، زیرا اضافه‌وزن فشار زیادی به مفاصل، به‌ویژه زانوها و لگن وارد می‌کند. فعالیت بدنی منظم و ورزش‌های کم‌فشار مانند شنا، پیاده‌روی و یوگا به تقویت عضلات اطراف مفاصل کمک کرده و از ساییدگی زودرس آن‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین، اصلاح وضعیت بدن هنگام نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام سنگین باعث کاهش فشار روی مفاصل می‌شود. تغذیه سالم و سرشار از کلسیم، ویتامین D و اسیدهای چرب امگا ۳ به حفظ سلامت استخوان‌ها و مفاصل کمک می‌کند. پرهیز از انجام حرکات تکراری و پرفشار که مفاصل را بیش‌ازحد درگیر می‌کنند، می‌تواند خطر آسیب و ابتلا به آرتروز را کاهش دهد. درنهایت، انجام معاینات دوره‌ای پزشکی و توجه به علائم اولیه مانند درد و سفتی مفاصل، کمک می‌کند تا آرتروز در مراحل اولیه تشخیص داده شده و از پیشرفت آن جلوگیری شود.
نتیجه‌گیری
آرتروز یک بیماری مزمن و پیشرونده مفصلی است که می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی بگذارد، اما با تشخیص زودهنگام و مدیریت صحیح می‌توان از شدت آن کاست و حرکت مفاصل را حفظ کرد. سبک زندگی سالم، ورزش منظم، تغذیه مناسب و کنترل وزن نقش مهمی در پیشگیری و کنترل این بیماری دارند. در مراحل اولیه، روش‌های غیرجراحی مانند دارودرمانی، فیزیوتراپی و تغییر عادات روزمره می‌توانند به کاهش درد و حفظ عملکرد مفصل کمک کنند، درحالی‌که در موارد پیشرفته، گزینه‌های جراحی مانند تعویض مفصل می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشند. درنهایت، آگاهی از علائم و راه‌های درمان آرتروز و مشاوره با پزشک متخصص می‌تواند کمک کند تا افراد زندگی فعال‌تر و بدون دردتری داشته باشند.
