جراحی مجدد تعویض مفصل زانو یکی از چالش‌برانگیزترین مراحل درمانی در حوزه ارتوپدی است که معمولاً زمانی انجام می‌شود که پروتز زانو در عمل اول با شکست مواجه شده یا به دلایلی دیگر، بیمار دوباره دچار درد، بی‌ثباتی یا محدودیت حرکتی شده باشد. این جراحی به مراتب پیچیده‌تر از جراحی اولیه است و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، تیم جراحی باتجربه و مراقبت‌های بعد از عمل دارد. در این مقاله به بررسی جامع علل نیاز به جراحی مجدد، روند درمان، خطرات، مزایا و مراقبت‌های لازم خواهیم پرداخت.
جراحی مجدد مفصل زانو چیست؟
جراحی مجدد مفصل زانو (Knee Revision Surgery) نوعی عمل جراحی است که زمانی انجام می‌شود که مفصل مصنوعی زانو (پروتز) که در جراحی قبلی کار گذاشته شده، دیگر عملکرد مناسبی ندارد یا دچار مشکل شده است. این عمل شامل برداشتن پروتز قبلی و جایگزینی آن با یک پروتز جدید و گاهی پیچیده‌تر است.
دلایل نیاز به جراحی مجدد تعویض مفصل زانو
موفقیت جراحی تعویض مفصل زانو در بسیاری از موارد بسیار چشمگیر است، اما گاهی عواملی باعث می‌شود که مفصل مصنوعی عملکرد مورد انتظار را نداشته باشد. از جمله مهم‌ترین دلایل نیاز به جراحی مجدد عبارتند از:
- شل شدن پروتز (Laxity or Loosening)
با گذشت زمان، اتصال پروتز به استخوان ممکن است سست شود. این اتفاق اغلب به دلیل فرسایش اجزای پروتز یا تحلیل رفتن استخوان رخ می‌دهد و منجر به درد و بی‌ثباتی مفصل می‌شود. - عفونت اطراف پروتز (Periprosthetic Infection)
یکی از جدی‌ترین عوارض جراحی تعویض مفصل، عفونت در ناحیه کاشته‌شده است. حتی با رعایت کامل اصول استریل، احتمال عفونت‌های دیررس وجود دارد که درمان آن‌ها معمولاً نیازمند خارج کردن پروتز و انجام جراحی مجدد است. - ساییدگی پروتز زانو
به مرور زمان و به‌ویژه در افراد فعال یا دارای وزن بالا، قطعات مفصل مصنوعی دچار فرسایش می‌شوند و عملکرد طبیعی زانو را مختل می‌کنند. - شکست یا آسیب دیدگی
ضربه شدید، فعالیت‌های ورزشی پر فشار یا تصادف می‌تواند منجر به شکستن اجزای پروتز شود. - نارضایتی بیمار از عملکرد مفصل
در برخی موارد، با وجود اینکه پروتز از نظر مکانیکی سالم است، بیمار از درد مزمن یا عدم بهبود عملکرد حرکتی شکایت دارد و تصمیم به جراحی مجدد می‌گیرد.
بیشتر بدانید: سوزش زانو بعد از عمل تعویض مفصل خطر دارد ؟
تفاوت جراحی مجدد با جراحی اولیه زانو
برخلاف جراحی اول که در آن ساختارهای طبیعی استخوان و بافت‌ها دست‌نخورده‌تر هستند، در جراحی مجدد اغلب با شرایطی مانند تحلیل استخوان، بافت اسکار، چسبندگی یا عفونت مواجهیم. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که جراحی بازنگری زانو به دقت و مهارت بیشتری نیاز داشته باشد.
از جمله تفاوت‌های اصلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مدت زمان عمل معمولاً بیشتر است.
- استفاده از ایمپلنت‌های تخصصی‌تر با طراحی‌های پیشرفته‌تر ضرورت دارد.
- خونریزی حین جراحی و میزان نیاز به انتقال خون بیشتر است.
- احتمال بروز عوارض پس از عمل بالاتر خواهد بود.
مراحل انجام جراحی مجدد مفصل زانو
مراحل انجام جراحی مجدد مفصل زانو شامل چندین مرحله دقیق و تخصصی است که بسته به شرایط بیمار و نوع آسیب یا مشکل پروتز قبلی، ممکن است کمی متفاوت باشد. در ادامه مراحل اصلی این جراحی آورده شده است:
- ارزیابی دقیق بیمار
بهترین جراح تعویض مفصل زانو در تهران با گرفتن شرح حال کامل، بررسی درد و حرکت زانو، انجام آزمایش خون، تصویربرداری (مانند رادیوگرافی، MRI یا اسکن استخوان) وضعیت مفصل را به دقت بررسی می‌کند. - برنامه‌ریزی برای جراحی
بر اساس وضعیت پروتز فعلی، میزان تحلیل استخوان و شرایط بافت‌های اطراف، نوع پروتز جدید و تکنیک جراحی تعیین می‌شود. - برداشتن پروتز قدیمی
در مرحله اول جراحی، پروتز معیوب یا شل‌شده به دقت از بدن خارج می‌شود. - تمیز کردن محل جراحی و آماده‌سازی استخوان‌ها
در صورت وجود عفونت یا بافت‌های مرده، محل جراحی کاملاً پاکسازی می‌شود. گاهی نیاز به پیوند استخوان یا استفاده از فیلرهای خاص برای پر کردن نقص‌ها وجود دارد. - قرار دادن پروتز جدید
پروتز جدید با دقت بالا جایگزین می‌شود. ممکن است از پروتزهای مخصوص بازنگری با ساقه بلندتر یا قطعات تثبیت‌کننده اضافی استفاده شود. - بستن زخم و شروع روند بهبودی
پس از اتمام جراحی، محل زخم بسته شده و بیمار وارد فاز مراقبت‌های پس از عمل می‌شود.
عوارض احتمالی جراحی بازنگری زانو
با اینکه این جراحی اغلب باعث بهبود عملکرد و کاهش درد می‌شود، اما مانند هر عمل جراحی، خالی از ریسک نیست. برخی از عوارض احتمالی عبارتند از:
- عفونت مجدد
- شکست مجدد پروتز
- لخته شدن خون (ترومبوز وریدی عمیق)
- خشکی مفصل یا کاهش دامنه حرکت
- آسیب به عصب یا عروق اطراف زانو
- شکست استخوان در حین یا بعد از جراحی
دوره نقاهت جراحی مجدد مفصل زانو
رعایت دقیق مراقبت‌های بعد از جراحی نقش کلیدی در موفقیت عمل بازنگری دارد. بیمار باید آمادگی گذراندن چند هفته تا چند ماه توان‌بخشی و فیزیوتراپی را داشته باشد. برخی نکات مهم در دوره نقاهت عبارتند از:
- استفاده از وسایل کمکی
استفاده از عصا، واکر یا زانوبند در هفته‌های اول توصیه می‌شود. - تمرین‌های فیزیوتراپی
حرکت دادن تدریجی زانو زیر نظر فیزیوتراپ جهت جلوگیری از خشکی مفصل ضروری است. - پیشگیری از عفونت
رعایت بهداشت زخم، مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها و پیگیری دقیق دستورات پزشک از اهمیت بالایی برخوردار است. - کنترل درد و تورم
استفاده از داروهای ضد درد، کمپرس یخ و بالا نگه داشتن پا به کاهش تورم کمک می‌کند. - اصلاح تغذیه و سبک زندگی
مصرف پروتئین، ویتامین C، آهن و مکمل‌های تجویز شده در روند ترمیم بسیار مفید است.
چه کسانی کاندیدای مناسب جراحی مجدد هستند؟
همه بیمارانی که دچار اختلال عملکرد پروتز شده‌اند لزوماً نیاز به جراحی مجدد ندارند. تصمیم‌گیری باید براساس شرایط بیمار، شدت علائم و نتایج آزمایش‌ها انجام شود. افراد زیر معمولاً کاندیدای مناسب‌تری هستند:
- افراد نسبتاً سالم با تحمل جراحی مجدد
- بیمارانی با عفونت کنترل‌شده
- کسانی که دچار درد مزمن، بی‌ثباتی یا محدودیت عملکردی شدید شده‌اند
- بیمارانی که پروتز قبلی‌شان دچار شکست مکانیکی شده است
پیشگیری از نیاز به جراحی مجدد مفصل زانو
هرچند همیشه نمی‌توان از جراحی بازنگری جلوگیری کرد، اما رعایت برخی نکات می‌تواند عمر پروتز زانو را افزایش دهد:
- کنترل وزن جهت کاهش فشار بر روی مفصل
- پرهیز از حرکات پرخطر و سقوط
- انجام مرتب تمرین‌های تقویتی
- رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک پس از جراحی اولیه
- مراجعه منظم برای بررسی عملکرد مفصل مصنوعی
نتیجه‌گیری
جراحی مجدد تعویض مفصل زانو می‌تواند زندگی بیمار را بهبود ببخشد، اما با چالش‌هایی همراه است که نیاز به تجربه جراح، برنامه‌ریزی دقیق و همکاری کامل بیمار دارد. این جراحی نباید به عنوان شکست عمل اول تلقی شود، بلکه فرصتی دوباره برای به دست آوردن کیفیت زندگی مطلوب و کاهش درد است. با مراقبت مناسب، پیروی از توصیه‌های پزشکی و رویکرد مثبت، می‌توان از این مسیر دشوار عبور کرد و دوباره به حرکت طبیعی برگشت.
