زانوی ضربدری یکی از ناهنجاری‌های شایع اسکلتی است که در آن زانوها به سمت داخل خم شده و در حالت ایستاده فاصله بین مچ پاها افزایش می‌یابد. این وضعیت که به نام علمی والگوس زانو نیز شناخته می‌شود، با توجه به عوامل مختلفی در افراد بروز پیدا می‌کند. درمان این ناهنجاری بسته به شدت آن متفاوت است که به انواع آن ها در این مقاله پرداختیم.
زانوی ضربدری چیست؟
زانوی ضربدری وضعیتی است که در آن زانو ها به سمت داخل متمایل می‌شوند و زمانی که فرد ایستاده است، زانوها به هم نزدیک می‌شوند در حالی که مچ پاها از یکدیگر فاصله دارند. این حالت باعث می‌شود که پاها به شکل ضربدری به نظر برسند. این مشکل معمولاً در کودکان به ویژه در سنین ۲ تا ۴ سالگی طبیعی است و با رشد کودک اصلاح می‌شود. در بزرگسالان یا در مواردی که این وضعیت به دلیل مشکلات استخوانی، آرتروز، آسیب های مفصلی یا چاقی ایجاد شود، نیاز به درمان دارد. این مشکل معمولا به درد و اختلالات حرکتی منجر خواهد شد.
علل ایجاد زانوی ضربدری
زانوی ضربدری یا ژنو والگوم یکی از ناهنجاری‌های اسکلتی است که باعث می‌شود زانوها به سمت داخل تمایل پیدا کنند و مچ پاها از هم فاصله بگیرند. این عارضه می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود:
- رشد طبیعی در کودکان: در دوران رشد، زانوی ضربدری به طور طبیعی در کودکان در سنین ۲ تا ۴ سالگی ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولاً به طور خود به‌خود با رشد کودک اصلاح می‌شود.
- اختلالات رشد استخوان ها: بیماری هایی مانند راشیتیسم یا کمبود ویتامین D موجب ضعف و تغییر شکل استخوان ها می‌شوند و در نتیجه زانوی ضربدری ایجاد می‌کنند.
- آسیب های مفصلی یا استخوانی: آسیب به مفصل زانو، مانند شکستگی ها یا صدمه به رباط ها، منجر به تغییر در ساختار مفصل و ایجاد زانوی ضربدری می‌شود.
- آرتروز: آرتروز زانو یا سایر اختلالات مفصلی موجب فرسایش غضروف ها و تغییرات ساختاری در مفصل زانو می‌شود، که به بروز زانوی ضربدری منجر می‌گردد.
- چاقی و اضافه وزن: فشار اضافی ناشی از اضافه وزن بر مفاصل زانو تأثیر منفی می‌گذارد و باعث تغییرات ساختاری در زانوها و بروز زانوی ضربدری می‌شود.
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: در برخی افراد، شرایط ژنتیکی یا سابقه خانوادگی باعث می‌شود که آنها بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه باشند.
- اختلالات عصبی عضلانی: برخی از اختلالات عصبی-عضلانی باعث ضعف یا عدم تعادل عضلات اطراف زانو می‌شوند و این امر باعث تغییر در تراز زانوها و بروز این عارضه می‌گردد.
علائم شایع زانوی ضربدری
زانوی ضربدری یا ژنو والگوم در افراد با برخی علائم همراه است. علائم این وضعیت شامل موارد زیر می‌باشد:
- نزدیک شدن زانوها به یکدیگر
- درد در ناحیه زانو به ویژه در قسمت داخلی آن
- مشکلات در راه رفتن یا دویدن
- اختلال در عملکرد مفصل زانو
- فشار بر دیگر مفاصل بدن هنگام راه رفتن یا ایستادن و یا بالا رفتن از پله
- خستگی عضلانی در ران یا ساق پا
نحوه تشخیص زانوی ضربدری
تشخیص زانوی ضربدری به طور معمول از طریق معاینه بالینی و ارزیابی علائم بیمار توسط پزشک صورت می‌گیرد. پزشک در ابتدا نحوه قرارگیری زانوها را بررسی کرده و با مشاهده فاصله بین زانوها و مچ پاها در حالت ایستاده، این وضعیت را تشخیص می‌دهد. در برخی موارد، برای تعیین شدت و علت دقیق این وضعیت، تصاویر رادیوگرافی یا MRI از مفصل زانو گرفته می‌شود تا آسیب های استخوانی، غضروفی یا دیگر مشکلات مفصلی مورد ارزیابی قرار گیرد. همچنین، در صورتی که این عارضه به دلیل بیماری هایی مانند آرتروز یا اختلالات رشد باشد، آزمایشات تکمیلی برای بررسی سایر عوامل نیز انجام می‌شود.
روش های درمان زانوی ضربدری
درمان زانوی ضربدری بستگی به شدت وضعیت و علت بروز آن دارد. در بسیاری از موارد، این وضعیت به ویژه در کودکان به طور طبیعی با رشد اصلاح می‌شود، اما در بزرگسالان یا در موارد شدیدتر، درمان های مختلف مورد نیاز است. برخی از روش های درمانی شامل موارد زیر هستند:
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی به تقویت عضلات اطراف زانو، بهبود تعادل و اصلاح وضعیت مفصل کمک می‌کند. تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات ران و ساق پا در بهبود حرکت و کاهش فشار روی مفصل زانو مؤثر می‌باشند.
- استفاده از ارتزها و وسایل حمایتی: در برخی موارد، استفاده از ارتزهای زانو یا وسایل حمایتی به بهبود تراز زانو و کاهش فشار روی مفصل کمک می‌کند. این وسایل به جلوگیری از بدتر شدن وضعیت و کاهش درد کمک می‌کنند.
- کاهش وزن: در افرادی که دچار اضافه وزن هستند، کاهش وزن فشار کمتری به مفاصل زانو وارد کرده و به اصلاح وضعیت کمک می‌کند. این امر به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل کمک می‌کند.
- داروها: در مواردی که درد و التهاب وجود داشته باشد، پزشک داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی را برای کاهش درد و التهاب تجویز می‌کند.
- جراحی: در موارد شدیدتر یا زمانی که درمان های غیرجراحی مؤثر نباشند، جراحی توصیه می‌شود. جراحی شامل اصلاح استخوان ها یا مفصل زانو برای بهبود تراز آن است. عمل های جراحی مانند جراحی پای ضربدری یا در موارد خاص تعویض مفصل زانو در صورت وجود آرتروز شدید مورد نیاز می‌باشد.
- مدیریت اختلالات زمینه ای: اگر این عارضه ناشی از بیماری هایی مانند آرتروز یا اختلالات رشد استخوان ها باشد، درمان آن بیماری ها نیز به بهبود وضعیت زانو کمک می‌کند.
پیشگیری از ژنو والگوم
برخی از اقدامات که به پیشگیری یا کاهش شدت زانو ضربدری کمک می‌کنند در ادامه بیان شده است.
- رشد و تغذیه مناسب در کودکان: یکی از علل شایع زانوی ضربدری در کودکان، اختلالات رشد مانند راشیتیسم است که به دلیل کمبود ویتامین D و کلسیم ایجاد می‌شود. بنابراین، تأمین تغذیه مناسب و استفاده از مکمل های ویتامین D و کلسیم به پیشگیری از بروز این وضعیت کمک می‌کند.
- ورزش و تقویت عضلات پا: انجام تمرینات ورزشی مناسب، به ویژه برای تقویت عضلات ران، ساق پا و مفصل زانو به بهبود تراز زانو کمک می‌کند. تقویت عضلات فشار اضافی روی مفصل زانو را کاهش می‌دهد و به پیشگیری از زانوی ضربدری در آینده کمک می‌کند.
- کنترل وزن: اضافه وزن فشار زیادی به مفاصل زانو وارد می‌کند و به تغییر شکل زانو منجر می‌شود. بنابراین، حفظ وزن مناسب و کنترل چاقی از ایجاد مشکلات مفصلی و زانوی ضربدری جلوگیری می‌کند.
- مشاوره پزشکی در صورت وجود مشکلات استخوانی: افرادی که مشکلات استخوانی یا اختلالات رشد دارند مانند نرمی استخوان یا بیماری های متابولیک استخوان باید تحت نظر پزشک باشند و درمان های مناسب برای جلوگیری از تغییر شکل مفاصل دریافت کنند.
- پیشگیری از آسیب‌های مفصلی: استفاده از محافظ های مناسب مانند زانو بند یا استفاده صحیح از بدن در هنگام فعالیت های ورزشی از آسیب های مفصلی و ایجاد این عارضه جلوگیری می‌کند.
- مراقبت در هنگام آسیب‌های ورزشی: در صورت بروز آسیب های ورزشی مانند شکستگی یا آسیب های رباطی، درمان به موقع و مناسب از بروز تغییرات ساختاری و ایجاد این بیماری در آینده پیشگیری می‌کند.
سوالات متداول زانوی ضربدری
برخی از افراد مبتلا به این عارضه مشکلاتی در حرکت یا راه رفتن تجربه می‌کنند، زیرا این وضعیت باعث اختلال در تراز طبیعی پاها و ایجاد فشار اضافی بر مفاصل می‌شود.
در صورتی که این وضعیت به مدت طولانی ادامه یابد و درمان نشود، باعث فشار بیشتر بر غضروف و مفصل زانو می‌شود و در نهایت به آرتروز و آسیب مفصل منجر می‌گردد.
نتیجه گیری
هرچند که زانوی ضربدری در بسیاری از موارد به طور طبیعی با گذشت زمان بهبود می‌یابد، اما در برخی افراد مشکلاتی چون درد، اختلال در حرکت و فشار اضافی بر مفاصل دیگر ایجاد می‌کند. در این راستا، توجه به روش های پیشگیری، درمان به موقع و فیزیوتراپی به کاهش علائم و جلوگیری از پیشرفت این مشکل کمک می‌کند. در نهایت، تشخیص زودهنگام و مراقبت های پزشکی مناسب فعالیت های ساده و روزانه افراد مبتلا به این وضعیت را بهبود می‌بخشد و از عوارض بلند مدت جلوگیری می‌کند.
